Dzieło Lucyny Frąckiewicz inspiracją dla współczesnej polityki społecznej

***

    Życie pobudza umysł a wartość tak naprawdę ma to co powstaje dzięki potrzebie. Poza tym to czas najlepiej weryfikuje wartość tworzenia, działania, tego wszystkiego co zostaje. Czasem rozproszone, zasiane, a nawet zniszczone. Czas weryfikuje ludzi, ich wybory, wrażliwość, dobro i prawdę. Nie zawsze żyzna gleba wyda plony, a to co zasiane będzie piękne. Jeśli jednak należysz do tych co potrafią myśleć, samodzielnie, bez nacisku i podobania się, to nawet jeśli milczysz, rób swoje i nie spoglądaj na szczyty pozornego pędu i blichtru.

    Wybory, choć często trudne zależą od nas. Nawet jeśli nie zawsze właściwe, to potrzebne aby droga była kręta lub bardziej pod górę. To Napoleon Bonaparte powiedział: „Nie powinniśmy odejść z tej ziemi nie zostawiając śladów, które polecać będą naszą pamięć potomności”. Dla jednych jest to Waterloo a dla innych okruchy codzienności...

***

Dzieło Lucyny Frąckiewicz inspiracją dla współczesnej polityki społecznej, red. E. Górnikowska-Zwolak, Wiesława Walkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, GWSP w Mysłowicach, Katowice-Mysłowice 2015

http://wydawnictwo.us.edu.pl/node/12553

Słowo wstępne

W 2001 roku w Wydawnictwie Naukowym „Śląsk” w Katowicach  ukazała się książka pt. Przeszłość dla przyszłości. Jej Redaktorka — Lucyna Frąckiewicz — naówczas Prezes Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej, wyjaśniała we wstępie, że celem publikacji było unaocznienie dorobku prekursorów i twórców polskiej polityki społecznej, tym bardziej ważnego i cennego, że często już zapomnianego[1]. „Wydawało się […] słuszne” — pisała Redaktorka — „by książka była nie tylko poszerzoną biografią wybranych ważnych postaci, ale by zabrali w niej głos uczniowie swych wielkich Mistrzów”[2].         

            Zaledwie kilka lat od wydania tamtej pracy, w 2009 roku, odeszła od nas ONA — Lucyna Frąckiewicz, Mistrzyni polskiej polityki społecznej i ekonomistka w jednej osobie,   Mentorka kilku pokoleń studentów, doktorów i profesorów. W pierwszą rocznicę Jej śmierci na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach odbyła się konferencja naukowa pod hasłem „Przeszłość dla przyszłości”, upamiętniająca działalność naukową prof. Lucyny Frąckiewicz. W 2012 roku, nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, ukazała się praca Współczesne obrazy polityki społecznej i gospodarczej dedykowana Profesor Lucynie Frąckiewicz, w formie zeszytu naukowego „Studia Ekonomiczne”[3]. Oba środowiska: Uniwersytet Śląski oraz Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach (wcześniej jako Akademia Ekonomiczna) były miejscami wieloletniej pracy prof. Lucyny Frąckiewicz. W ostatnim okresie Jej życia uczelnią, z którą się związała była Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna imienia Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach[4]. I to w murach tej szkoły  w czerwcu 2014 roku, odbyła się konferencja naukowa pt. Polityka społeczna w obliczu dzisiejszych wyzwań: między teorią a praktyką, współorganizowana przez Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. W mysłowickiej konferencji wzięło udział grono znakomitych naukowców z ośrodków akademickich całej Polski: Warszawy, Poznania, Wrocławia, Łodzi, Opola, Częstochowy, Sosnowca, Katowic oraz gospodarze konferencji, naukowcy Górnośląskiej WSP. Przewodnią refleksję obrad kreowała postać Profesor Lucyny Frąckiewicz — konferencja odbyła się w 5. rocznicę Jej śmierci i 88. rocznicę urodzin. Wspominano wybitną Uczoną, wspaniałego Człowieka, przyjacielską Osobę, która, jak powiedział JM Rektor Górnośląskiej WSP prof. Mirosław Wójcik: „Miała w życiu wiarę, nadzieję i miłość. Kochała człowieka, kochała ludzi”. Profesor Antoni Rajkiewicz w liście skierowanym do Rektora napisał: „Kontynuacja spotkań poświęconych twórczości i dokonaniom tej wybitnej Uczonej zasługuje na szczególne uznanie i wdzięczność. Pogratulować należy znakomitego doboru referentów i tematów ich wystąpień. Będą im towarzyszyć moje myśli i wspomnienie naszej wieloletniej i niezapomnianej przyjaźni i współpracy”. Dom rodzinny Profesor Lucyny Frąckiewicz, jej relacje z dziećmi, przywołała we wspomnieniach córka — Maria Zrałek.

            Gdy mówimy o dziele Lucyny Frąckiewicz mamy na uwadze nie tylko Jej teksty naukowe: wydane książki, podręczniki i skrypty, opublikowane artykuły, wygłoszone referaty, ale i coś tak ulotnego, jak myśli wypowiadane w bezpośrednich rozmowach ze współpracownikami, doktorantami, studentami, podczas spotkań naukowych, wykładów, seminariów, w toku codziennej (także urzędniczej) pracy, podczas podróży; wezwania do podjęcia pilnych zadań, refleksje o sprawach doniosłych społecznie, jak też ważnych dla pojedynczych osób, tych, którzy właśnie byli z nią w relacji. Uwielbiała kontakt z ludźmi, cieszyła się nimi i z nimi (ich sukcesami i wspólnymi osiągnięciami), pozwalała się wypowiadać i opowiadać o sobie, była ciekawa ludzkich historii, zawsze gotowa zaoferować pomoc. Można by zapytać: co jest dziełem Lucyny Frąckiewicz? Grono kilkuset magistrantów, dwudziestu wypromowanych doktorów, dziesiątki recenzji i wniosków awansowych? Jak zmierzyć, jak ocenić Jej wpływ na rozwój dyscypliny i osób ją uprawiających? Czy i gdzie znajdziemy ślady inspiracji Jej słowami i czynami, Jej postawą?

Jednoznacznej odpowiedzi nie jesteśmy w stanie udzielić. Możemy tylko wyrazić przekonanie, że odnajdziemy je zarówno w rozwoju teorii polityki społecznej, jak i innych dyscyplin, dostrzeżemy tę inspirację w szczególnym typie wrażliwości (którą zarażała osoby podatne na to), przekładającej się na działania, odwołującej się do konkretnych wartości, tak jak i Ona się odwoływała (za japońskim pisarzem i filozofem Daisaku Ikedą): „Nie może być większej wartości niż godność życia, i wszelkie próby — religijne czy społeczne — uznawania czegoś innego za wyższą wartość muszą ostatecznie prowadzić do ucisku ludzkiego”[5]. Od siebie dodawała: „Dbałość o możliwie pełne zaspokojenie potrzeb społecznych nie może być wydarzeniem incydentalnym […].  Wymaga zatem uwzględnienia wielu czynników sumujących się na życie godne, gwarantujące rozwój osobowości i społeczeństwa”[6].

***

Przedkładana Czytelnikom publikacja stanowi odrębną i niezależną od konferencji całość.  Zależałoby nam na tym, aby namysł nad podjętą problematyką stał się zaczynem dalszych dyskusji i poszukiwań badawczych, wzbogacających wspólny obszar analiz. 

            Niniejszy tom składa się z pięciu części. Pierwsza z nich, opatrzona tytułem Lucyna Frąckiewicz — przeszłość dla przyszłości zawiera teksty o charakterze wspomnieniowym.  Robert Rauziński przedstawia Osobę Profesor Lucyny Frąckiewicz jako badaczki społeczności Śląska. Ukazuje źródła Jej zainteresowań kwestiami społecznymi, prezentuje tematy podejmowanych badań, jak również niektóre ich wyniki. Podkreśla, jak wielką rolę odegrała Profesor Frąckiewicz w jednoczeniu środowiska polityków społecznych oraz w przewodzeniu badaniom regionalnym i lokalnym. Elżbieta Trafiałek przybliża postać Lucyny Frąckiewicz jako wybitnej naukowczyni, a zarazem życzliwego, przyjaznego człowieka. Autorka przypomina podstawowe fakty z życia Profesorki, Jej zainteresowania badawcze oraz osiągnięcia w tym zakresie. Czytelnicy mają okazję dowiedzieć się jak przebiegała kariera akademicka Profesor Frąckiewicz, jakie stanowiska były Jej powierzone w krajowych instytucjach naukowych, poznajemy Ją jako nauczycielkę kilku pokoleń ekonomistów oraz polityków społecznych, a także znakomitą organizatorkę, osobę zaangażowaną w rozwiązywanie problemów środowisk lokalnych i regionu. Dowiadujemy się jak została zapamiętana przez tych, którzy z Nią pracowali. Z kolei Elżbieta Górnikowska-Zwolak kreśli wspomnienie o Profesor Lucynie Frąckiewicz z Jej ostatniego okresu życia, niespełna trzech lat, gdy Profesor pracowała w Górnośląskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Mysłowicach. Przybliża Jej zainteresowania i podejmowane przedsięwzięcia naukowe. Przede wszystkim jednak pokazuje Ją jako człowieka — kobietę silną, pełną pasji, woli życia i działania. Autorka przywołuje chwile wspólnie spędzone, zdarzenia o doniosłym dla siebie znaczeniu; dzieli się swoimi emocjami i osobistą refleksją. 

            Uzasadnienie badań i refleksji w polityce społecznej to formalnie druga część tomu, natomiast merytorycznie jest to wprowadzenie do podjętych rozważań. Dwa teksty, choć zupełnie odmienne w swej formie, skłaniają do głębokiego namysłu nad istotą polityki społecznej, jej kreatorami i adresatami. Ludmiła Dziewięcka-Bokun w tytule swego artykułu stawia kluczowe pytanie: Komu i dlaczego potrzebna jest polityka społeczna? Przypomina, że nowoczesna polityka społeczna jest wynikiem określonego kierunku rozwoju nowoczesnego państwa, rozwoju systemu politycznego w kierunku demokracji. To z kolei oznacza, że państwo bierze odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne obywateli i że polityka społeczna państwa staje się jednym z instrumentów utrzymania spójności społecznej. Autorka wyraża pogląd (a następnie przedkłada argumenty), iż zarówno kwestie socjalne, jak i sama polityka społeczna są ze swej natury polityczne. W końcowej części rozważań daje odpowiedź na postawione wcześniej pytanie. Natomiast Jolanta Supińska dzieli się z czytelnikami refleksją o charakterze osobistym, którą opatrzyła tytułem: Polityka społeczna ma swoje lata. Pretekstem do tej wypowiedzi było seminarium zorganizowane z okazji jej jubileuszu przez koleżanki i kolegów (także byłych studentów) z Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Przedmiotem podjętych tam rozważań, które Jolanta Supińska przeniosła na spotkanie poświęcone pamięci Lucyny Frąckiewicz, symbolicznie scalając dwa miejsca, Warszawę i Mysłowice oraz dwa środowiska uczonych, był sposób uprawiania polityki społecznej w przeszłości i współcześnie, jak również próba dookreślenia (rewizji) priorytetów badawczych i aksjologicznych. Autorka podkreśla siłę powiązania pomiędzy kondycją ludzką i dobrem wszystkich istot żywych, całego ekosystemu. Wskazuje potrzebę zastąpienia terminu humanizm postawą ekologizmu, wysuwa postulat ekologizacji polityki społecznej. Jednocześnie mocno podkreśla konieczność zachowania (powrotu do) tradycji, analizy sprzeczności klasowych w społecznościach lokalnych, narodowych i globalnych. Wzywa do poszukiwania takich rozwiązań, które prowadziłyby do wspomagania pozytywnych zjawisk społecznych i przyrodniczych.

Trzecia część pracy Człowiek w doktrynie i praktyce polityki społecznej zawiera  pięć tekstów. Dwa pierwsze nawiązują do polityki społecznej wobec kobiet. Jolanta Klimczak w artykule Perspektywa kobieca w polityce społecznej przypomina czytelnikom, że przez wiele dekad polityka społeczna pomijała płeć jako kategorię opisującą i wyjaśniającą problemy społeczne. Jako kluczową instytucję życia społecznego i podstawową reprezentację interesów jednostki postrzegano rodzinę, z mężczyzną w roli jej żywiciela. Rezultatem tego było wyraźne zróżnicowanie systemu zabezpieczenia społecznego (dostępu do cennych społeczne zasobów) ze względu na płeć. Autorka zwraca uwagę, iż w europejskiej polityce społecznej kwestię przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć podjęto w Traktatach Rzymskim i Amsterdamskim. Pojawiły się kluczowe terminy: gender i gender mainstreaming, walka z nierównością kobiet i mężczyzn została zinstytucjonalizowana. Nawiązując do polskiej rzeczywistości wskazuje, że kobieta jest traktowana w polityce społecznej zarówno w sposób tradycyjny, jak i nowoczesny. Elżbieta Górnikowska-Zwolak analizuje zagadnienia polityki i polityki społecznej wobec kobiet z perspektywy pedagoga społecznego. Ukazuje wzajemną zależność pedagogiki społecznej i polityki, uściślając przy tym kategorie pojęciowe polityki i polityki społecznej. Autorka uzmysławia, że rozpatrywanie relacji między płciami w kategoriach politycznych jest w pełni uzasadnione. Przywołuje feminizm jako znaczącą teorię w filozofii politycznej, ujawniającą, iż w zasadniczych ideach filozoficznych i politycznych zawarte są konotacje płciowe. Ukazuje obszary i poziomy polityki społecznej, w/na których możliwe jest uwzględnienie interesów kobiet. Czyni to w odniesieniu do polskiej rzeczywistości ostatnich lat.

            Dramatyczne zjawisko polskiego życia społecznego, jakim jest bezrobocie, oraz  skutki tegoż są przedmiotem zainteresowania ks. Leona Dyczewskiego. Autor koncentruje się na kategorii „bezrobotnych długotrwale”. Zwraca uwagę, że długotrwałe bezrobocie niszczy człowieka od wewnątrz oraz rzutuje na jego stosunki ze światem zewnętrznym. Wskazuje na skutki bezrobocia w wymiarze indywidualnym (obniżenie standardu życia, pogorszenie się stanu psychicznego i fizycznego), w wymiarze rodzinnym (zawężenie kontaktów społecznych, familiocentryzm), w wymiarze środowiskowym (nieuczestniczenie w życiu kulturalnym, artystycznym, wykluczenie ze społeczeństwa informacyjnego). Dyczewski dostrzega także skutki społeczno-gospodarcze, czyli narastanie zjawisk patologicznych (alkoholizm, dezorganizacja i dysfunkcyjność rodziny, przestępczość), kształtowanie się negatywnego stosunku do instytucji społecznych i państwa, niewłączanie się w życie publiczne, brak zwrotu kosztów wyłożonych na edukację, opiekę i wychowanie oraz ogromne sumy wydawane na zasiłki. Autor podkreśla, że likwidowanie bezrobocia strukturalnego to przede wszystkim zadanie rządu. I tak, jak kolejne rządy po 1989 r. są odpowiedzialne za stratę rozwojowego kapitału ludzkiego (emigracja zarobkowa młodych), tak też rząd jest zobowiązany do zapewnienia miejsc pracy obywatelom (stymulowania zatrudnienia, zapobiegania bezrobociu).  Felicjan Bylok przedmiotem analizy czyni jeden z podstawowych procesów ekonomiczno-społecznych, jakim jest konsumpcja. Konsumpcję ludzi starszych postrzega jako ważny obszar badawczy polityki społecznej. Na podstawie danych wtórnych, zawartych w opracowaniach statystycznych GUS i danych pierwotnych pozyskanych z badań własnych autor podjął próbę odpowiedzi na pytanie o czynniki determinujące zachowania konsumpcyjne seniorów, o strukturę ich konsumpcji oraz specyfikę zachowań na rynku usług konsumpcyjnych. Autor wyraża przekonanie, że wiedza uzyskana z badań nad konsumpcją jest niezbędna do tworzenia strategii polityki społecznej wobec ludzi starszych w Polsce. Wiesława Walkowska, odwołując się do projektu Building bridges between senior citizens and students in the elderly care in the EU, w którym brała udział, omawia rozwiązania fińskie w pracy z osobami starszymi. Podkreśla dostępność i kompleksowość usług dla seniorów, współpracę z ośrodkami naukowymi i kształcenie studentów do opieki nad seniorami i pracy z nimi. Autorka zaznacza, że w Finlandii niezwykle istotna jest współpraca pomiędzy instytucjami na poziomie lokalnym oraz wymiana informacji i współpraca pomiędzy regionami.

            Kolejna część pracy zatytułowana Przestrzeń publiczna w polityce społecznej zawiera trzy artykuły. Aleksander Lipski koncentruje się na społeczeństwie obywatelskim — omawia związki pomiędzy takimże społeczeństwem a zrównoważonym rozwojem. Trafnie zauważa, że w warunkach dominacji gospodarki rynkowej zrównoważony rozwój podporządkowany jest kryteriom ekonomicznej rentowności, natomiast zupełnie pomijany jest stan świadomości społecznej. Autor dobitnie zaznacza, że o kondycji społeczeństwa obywatelskiego świadczy nie tyle członkostwo w organizacjach, czy nawet uczestnictwo w ich wydarzeniach, co umiejętność analityczno-krytycznej oceny rzeczywistości. Dlatego kluczowe znaczenie przypisuje takim wskaźnikom stanu świadomości społecznej, jak oferta programowa mass mediów, skala występowania reklam czy formy spędzania czasu wolnego.  Małgorzata Baron-Wiaterek podejmuje problematykę współdziałania organizacji pozarządowych i samorządu terytorialnego. Analizując podstawy prawne wzajemnych relacji pomiędzy sektorem publicznym (reprezentowanym przez jednostki samorządu terytorialnego) a organizacjami pozarządowymi eksponuje zawarte w nich zasady, normujące współpracę — decydujące o istocie partnerstwa w praktyce. Autorka przybliża przykładowe formy współpracy sektora publicznego i pozarządowego. Podkreśla, że aby zwiększyć zaangażowanie się  obywateli w lokalną politykę społeczną konieczne jest przyjęcie aktywnej roli przez samorząd terytorialny. Maria Zrałek w artykule Gra o miasto dla wszystkich podejmuje zagadnienie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, wskazuje na zagrożenia dla miast europejskich, w tym również polskich i — co się z tym wiąże — konieczność przyjęcia odpowiedniej polityki miejskiej. Zwraca uwagę na grupy, których jakość życia jest szczególnie zagrożona: osoby starsze oraz mieszkańców starych zdegenerowanych dzielnic (gett, enklaw biedy). Autorka podkreśla, że poprawa jakości życia mieszkańców wymaga kompleksowych działań o charakterze rewitalizacyjnym, tworzenia mechanizmów upodmiotowienia osób, instytucji i wspólnot.

            Ostatnia część pracy nosi tytuł Aktualne obszary wykluczenia społecznego. Każde z czworga autorów opracowań wskazuje na inną kategorię wykluczonych, inny obszar wykluczenia. I tak Grzegorz Odoj koncentruje się na osobach niepełnosprawnych intelektualnie; zauważa, że doświadczają one różnorodnych ograniczeń  w codziennym życiu, często są etykietowane jako pewnego rodzaju kuriozum. Autor odnotowuje trzy niepokojące zjawiska społeczne występujące w odniesieniu do tej kategorii osób: dystans społeczny, niską ocenę ich umiejętności oraz izolację. Stwierdza, że postawy te mają istotny wpływ na proces integracji społecznej osób niepełnosprawnych intelektualnie w obszarach edukacji, zatrudnienia oraz zaangażowania w społeczności lokalnej. Konstatuje, iż polska polityka wspierania osób z niepełnosprawnością nie jest w pełni skuteczna, co w rezultacie prowadzi do marnowania potencjału pracy tej grupy społecznej. Bożena Kołaczek rozważa zagadnienie polityki społecznej państwa wobec rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym, przybliża istotę rozwiązania, jakim jest świadczenie pielęgnacyjne; wymienia warunki przyznania tegoż. Autorka przedstawia przyczyny wprowadzenia przez rząd owego instrumentu zarówno polityki rynku pracy, jak i  polityki rodzinnej. Ukazuje również przesłanki, jakimi kierują się rodzice podejmujący decyzję o rezygnacji z pracy. Zauważa, że opieka rodzinna może być traktowana jako substytucja usług instytucjonalnych bądź ich dopełnienie. Podkreśla, że przyjęcie określonych rozwiązań jest równoznaczne w teorii i praktyce ze stawianiem pytań o cele i wartości. Wojciech Welskop podejmuje zagadnienie wykluczenia społecznego w obszarze szkoły, którą postrzega jako instytucję kreującą nierówności społeczne. Zróżnicowanie uczniów pociąga za sobą zjawisko dyskryminacji i ekskluzji, zarówno w edukacji, jak i w innych obszarach życia społecznego, zauważa autor. Nierówne traktowanie uczniów może być warunkowane ich pochodzeniem etnicznym, przynależnością klasową, bądź rzeczywistymi zdolnościami, ale także oczekiwaniami nauczyciela. Autor analizuje czynniki wpływające na oczekiwania nauczyciela wobec ucznia oraz kolejne etapy kształtowania się tych oczekiwań. Tekst, który zamyka tę część pracy, a zarazem cały tom, współbrzmi i po części stanowi dopełnienie wcześniejszego głosu — Jolanty Supińskiej,  nawołującej do ekologizacji polityki społecznej. Autorka artykułu, Barbara Kołodziej, podkreśla siłę powiązania pomiędzy kondycją ludzką i dobrem zwierząt. Przedstawia obszary, w których zdolności i właściwości zwierząt znajdują zastosowanie (m.in. animaloterapia). Jednocześnie konstatuje, że wołanie o uszanowanie praw zwierząt przez długi czas nie było słyszane. Człowiek wciąż jest gatunkiem uprzywilejowanym, a dysproporcje między prawami człowieka i innych gatunków są aż nadto widoczne (np. w obszarze hodowli zwierząt). Autorka apeluje o politykę, która w rozwiązywaniu kwestii społecznych zespalałaby wątki zdrowotne z epidemiologicznymi, środowiskowymi oraz etycznymi.  

***

Profesor Lucyna Frąckiewicz pisała, iż rudno jest wytyczyć jednoznaczne granice polityki społecznej jako dyscypliny naukowej: „W coraz szerszym zakresie korzysta z dorobku innych dyscyplin, by z kolei służyć też innym dyscyplinom bogactwem doświadczeń i teorii. Coraz więc mniej ostra staje się granica między ekonomią, socjologią, psychologią, pedagogiką, politologią, filozofią, etyką a polityką społeczną Nie można rozwijać polityki społecznej bez demografii, gerontologii, pediatrii społecznej, medycyny, zabezpieczenia społecznego czy mieszkalnictwa, a nade wszystko przepisów prawa omal w każdej dziedzinie”[7]. I taka też jest niniejsza praca — z pogranicza kilku dyscyplin. Autorami zebranych tekstów są politycy społeczni, prawnicy, ekonomiści, socjologowie, pedagodzy, a także etnolog. Prezentujemy wielodyscyplinarne spojrzenie na zagadnienia z obszaru polityki społecznej. Wyrażamy nadzieję, że oddawany do rąk Czytelniczek i Czytelników tom wzbudzi ich zainteresowanie — zarówno ze względu na podjętą problematykę, jak i wyraz hołdu złożonego Osobie wybitnej i wyjątkowej, która zjednoczyła nas w tym dziele. Wszystkim Uczestniczkom i Uczestnikom przedsięwzięcia, Autorkom i Autorom tekstów serdecznie dziękujemy. Czujemy się zaszczycone ich udziałem w tej interdyscyplinarnej debacie, przepełnione radością z możliwości zestawienia różnych poglądów i stanowisk i — jakże drogiego sercu — wspólnego wspominania Naszej Mistrzyni.

Elżbieta Górnikowska – Zwolak

Wiesława Walkowska

Katowice-Mysłowice, 2015

             

---

[1] L. Frąckiewicz: Wstęp. W: Przeszłość dla przyszłości. Red. L. Frąckiewicz.  „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2001, s. 7.

[2] Tamże.

[3] Pod red. Wiesława Koczura i Andrzeja Rączaszka.

[4] W 2010 roku, staraniem Górnośląskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Mysłowicach, wydano książkę pt. Obecność kobiet i problematyki kobiecej w refleksji andragogów i pedagogów społecznych. Redaktorzy naukowi Elżbieta Górnikowska-Zwolak i Mirosław Wójcik poświęcili ją pamięci Profesor zw. dr hab. Lucynie Frąckiewicz, wyjaśniając we wstępie związek Osoby Pani Profesor z publikacją.

[5] Za: L. Frąckiewicz: Wstęp…, s. 5

[6] Tamże, s. 6.

[7] L. Frąckiewicz: Wstęp. W: Przeszłość dla przyszłości…, s. 6.

***

***

SPIS TREŚCI

Słowo wstępne

Część I

Profesor Lucyna Frąckiewicz — przeszłość dla przyszłości

Robert Rauziński

Profesor Lucyna Frąckiewicz — badacz społecznych problemów Śląska

Elżbieta Trafiałek

Profesor Lucyna M. Frąckiewicz jako niezapomniany mistrz i przyjaciel

Elżbieta Górnikowska-Zwolak

Spotkanie z Mistrzynią — okruchy wspomnień, garść refleksji

Część II

Uzasadnienia badań i refleksji w polityce społecznej

Ludmiła  Dziewięcka- Bokun

Komu i dlaczego potrzebna jest polityka społeczna?  

Jolanta Supińska

Polska polityka społeczna ma swoje lata

Część III

Człowiek w doktrynie i praktyce polityki społecznej

Jolanta Klimczak

Perspektywa kobieca w polityce społecznej

Elżbieta Górnikowska-Zwolak

Pedagoga społecznego refleksja o polityce i polityce społecznej wobec kobiet

Leon Dyczewski:

Wielorakie skutki bezrobocia długotrwałego

Felicjan Bylok

Konsumpcja w życiu ludzi starszych w Polsce w drugiej dekadzie XXI wieku

Wiesława Walkowska

Opieka instytucjonalna nad seniorami — na przykładzie Finlandii

Część IV

Przestrzeń publiczna w polityce społecznej

Aleksander Lipski

O związkach między zrównoważonym rozwojem  a obywatelskim społeczeństwem

Małgorzata Baron-Wiaterek

Zasady i formy współdziałania organizacji pozarządowych i samorządu terytorialnego

Maria Zrałek

Gra o miasto dla wszystkich

Część V

Aktualne obszary wykluczenia społecznego

Grzegorz Odoj

Problemy integracji społecznej osób niepełnosprawnych intelektualnie

Bożena Kołaczek

Kilka refleksji teoretycznych nad problemem dezaktywizacji zawodowej rodziców dzieci niepełnosprawnych jako substytutu/komplementu instytucjonalnej formy opieki

Wojciech Welskop

Oczekiwania nauczyciela wobec uczniów  w kontekście wykluczenia społecznego

Barbara Kołodziej

Kwestia zwierząt w polityce społecznej

Noty o autorach

***

***

Dziękując mojej wspaniałej koleżance Elżbiecie, Autorom artykułów oraz Wszystkim, z którymi miałam możliwość współpracować, wymieniać poglądy, czerpać inspiracje i zdobywać nowe doświadczenia, zapraszam do lektury z prośbą o życzliwe acz wnikliwe i krytyczne uwagi dające spektrum do dalszych działań.

Gerontologia w lokalnych działaniach - VII konferencja "Przeszłość dla Przyszłości"

VII konferencja "Przeszłość dla Przyszłości" - Gerontologia W lokalnych działaniach, odbędzie się 7 czerwca w Jastrzębiu Zdroju. 
Konferencja została objęta HONOROWYM PATRONATEM Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

oraz
JM REKTORA UNIWERSYTETU ŚLĄSKIGO 
Prof. dr hab. Wiesława Banysia

Patronatem Dziekana Wydziału Etnologii o Nauk o Edukacji

Prof. dr hab. Zenona Gajdzicy

Celem konferencji jest zwrócenie uwagi jak ważne są lokalne działania dotyczące seniorów, uwzględniające nie tylko ich potrzeby ale również angażujące ich w działania.  W konferencji zostaną poruszone współczesne trendy w gerontologii poparte nie tylko doświadczeniami polskimi ale także europejskimi. Konferencja skupia się również na aspektach zdrowotnych w tym rehabilitacyjnych oraz promowaniu wśród seniorów zdrowego i aktywnego stylu życia. Podczas konferencji zostaną zaprezentowane przykłady dobrych praktyk i rozwiązań lokalnych.

Zachodzące zmiany w podejściu do starości skłaniają do dyskusji i refleksji  nad współczesnym  kształtem  polityki senioralnej. Starzenie się społeczeństw rodzi potrzebę wypracowania nowych form współpracy ze szczególnym uwzględnieniem solidarności międzypokoleniowej.  Pośród wielu aspektów zdrowego starzenia niezwykle ważne jest uwzględnienie zdrowia, zdrowego stylu życia oraz aktywności w trakcie całego życia.

Mówiąc o seniorach należy uwzględnić aspekt międzypokoleniowy. Wydarzenie zostanie uświetnione występem Kamili Wiśniewskiej, 13 – letniej skrzypaczki.

Kamila Wiśniewska

Kamila jest uczennicą 1 a gimnazjum nr 6 w Jastrzębiu - Zdroju oraz Państwowej Szkoły Muzycznej II stopnia w Jastrzębiu Zdroju. Na skrzypcach gra od siedmiu lat. W roku 2011 uczestniczyła w Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym w Cieszynie. Swoim repertuarem skrzypcowym  uświetniła Międzynarodowe Zawody Pływaniu w płetwach, Grand Prix Polski pływaniu w płetwach w Jastrzębiu – Zdroju w latach 2014, 2015 oraz na podsumowaniu  roku sportowego 2014 i 2015.

W dyskusji i wystąpieniach zabiorą głos naukowcy oraz praktycy z różnych ośrodków naukowych oraz instytucji.

Sylwetki prelegentów:

Prof. Violetta Skrzypulec-Plinta

Specjalista ginekolog-położnik, endokrynolog, seksuolog. Kierownik Katedry Zdrowia Kobiety Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu SUM w Katowicach. Uhonorowana prestiżową nagrodą „Lekarz – Przyjacielem Kobiety” – i to sedno jej powołania – od trzydziestu lat prowadzi praktykę lekarską, lecząc, edukując i wspierając kobiety z całej Polski, przezwyciężając wraz z nimi choroby. Autorka ponad 200 publikacji naukowych. Przewodnicząca Sekcji Ginekologii Dziecięcej i Dziewczęcej Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, Wiceprzewodnicząca Sekcji Menopauzy i Andropauzy PTG, Przewodnicząca Rady Programowej Fundacji MSD dla Zdrowia Kobiet.Przez całe “życie medyczne” walczy o trzy priorytety:

- o profilaktykę w medycynie;

- o walkę z nałogami;

- o równe prawa kobiet.

Dr n. o zdrowiu Mariola Czajkowska

Położna, kierownik Zakładu Propedeutyki Położnictwa  Katedry Zdrowia Kobiety Wydziału Nauk o Zdrowiu w Katowicach SUM. "Nie akceptuje poczucia porażki" - dlatego tak aktywnie uczestniczy w programach i projektach dotyczących prewencji zdrowia. Od ponad 20 lat pracuje jako położna, towarzysząc Kobiecie na każdym etapie Jej życia od urodzenia, aż do śmierci, docierając do różnych środowisk. Autorka ponad 80 publikacji naukowych. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Położnych,  członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Położnych International Confederation of Midwives (ICM),a także Stowarzyszenia Dobrze Urodzeni.

dr hab. Bogusław Dziadzia

Medioznawca, socjolog, artysta. Od roku 1999 pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Śląskiego w Zakładzie Edukacji Kulturalnej. Absolwent Instytutu Sztuki Uniwersytetu Śląskiego (w pracowni malarstwa profesora Jerzego Wrońskiego i Adama Molendy, broniąc pracy magisterskiej magisterskiej dotyczącej kulturowo–filozoficznych obszarów współistnienia sztuk plastycznych z muzyką, napisaną pod merytorycznym kierunkiem prof. Katarzyny Olbrycht). Doktorat „Manipulacja a media. Socjologiczne studium manipulacji multimedialnej” obronił w czerwcu 2003 roku. Promotorem w przewodzie doktorskim był profesor Wojciech Świątkiewicz.Członek Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Współzałożyciel Fundacji Animacji Społeczno-Kulturalnej. Na co dzień związany z Wydziałem Etnologii i Nauk o Edukacji (Uniwersytet Śląski), gdzie prowadzi zajęcia dotyczące problematyki komunikowania masowego, kultury popularnej, socjologii sztuki, socjologii reklamy oraz andragogiki. Autor książek "Wpływ mediów. Konteksty Społeczno-Edukacyjne" oraz "Horyzonty kultury filmowej" (współautorem jest Ewelina Konieczna). Poza pracą naukowo-dydaktyczną zajmuje się praktycznymi wymiarami animacji i upowszechniania kultury, uprawia malarstwo sztalugowe, fotografię oraz projektowanie graficzne.

Najnowszą jego książką jest: Naznaczeni popkulturą. Media elektroniczne i przemiany prowincji, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2014.

Ks. dr hab. Grzegorz Polok

Kierownik Akademickich Warsztatów Pedagogicznych oraz adiunkt w Katedrze Zarządzania Publicznego i Nauk Społecznych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach, duszpasterz akademicki. Od kilku lat zajmuje się problematyką związaną z etyką działalności gospodarczej, etyką w Public Relations, etosem nauczyciela akademickiego, z katolicką nauką społeczną oraz  zagadnieniem dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.

Autor między innymi takich publikacji jak: Najważniejsze wartości studentów pierwszego roku Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2006; Rozwinąć skrzydła, Katowice 2009-15, IX wydań; W drodze do siebie, Katowice 2010; Instytucjonalne formy wsparcia młodzieży akademickiej pochodzącej z rodzin dysfunkcyjnych, Katowice 2015; Spread your wings: to those people who did not get to know the joy of childhood and adolescence, Katowice 2015;  Spiegare le ali, Katowice 2016; Die Flügel ausbreiten, Katowice 2016 ; jako współautor: Społeczne, polityczne i gospodarcze elementy demokracji personalistycznej, Katowice 2006; Osoba – cnota – wartość, wybrane zagadnienia z etyki nauczyciela akademickiego,

Katowice 2007; Etyczne aspekty wychowania w szkole wyższej, Katowice 2008;

Aksjologia w czasach kultury młodości, Katowice 2012; Prawe sumienie – luksus czy powinność?, Katowice 2013

dr Michał Kapias

Absolwent Wydziału Filozoficznego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Adiunkt na Katedrze Zarządzania Publicznego i Nauk Społecznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

W swych naukowych zainteresowaniach oscyluje wokół zagadnień personalizmu i antropologii oraz problematyki etyki społeczno - politycznej (zwłaszcza etyki biznesu i społecznej odpowiedzialności). Podejmuje także kwestie dotyczące etyki w szkolnictwie wyższym. Publikuje artykuły w wielu pracach zbiorowych, jest także współautorem następujących książek: „Społeczne, polityczne i gospodarcze elementy demokracji personalistycznej”; „Osoba – Cnota – Wartość. Wybrane zagadnienia z etyki nauczyciela akademickiego”; „Etyczne aspekty wychowania w szkole wyższej”, „Aksjologia w czasach kultury młodości – szkic do portretu”, „Prawe sumienie człowieka – luksus czy powinność?” Współredagował także: „Kryzys w rodzinie czy rodzina w kryzysie? Społeczno - moralne problemy współczesnej rodziny” oraz „Społeczna odpowiedzialność w przestrzeni publicznej. Strategie i społeczne znaczenie”.

dr Izabela Zając-Gawlak

Dr n. o kult. fiz.;mgr fizjoterapii specjalność zarządzanie w fizjoterapii; mgr wychowania fizycznego, specjalność korekcja wad postawy.

Adiunkt w Zakładzie Specjalnej Edukacji Fizycznej  w Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Koordynator specjalności: Funkcjonalny trening zdrowotny osób w średnim i starszym wieku.

Członek Śląskiej Rady ds. Seniorów, kierownik projektu naukowego: „Aktywność ruchowa jako niezbędny element pomyślnego starzenia".

Współpracuje naukowo z Katedrą Kinantropologii Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu w ramach grantów: “Research of Seniors at the University of Third Age – A Change in Physical Activity Behavior Using Pedometers and the INDARES System (grant zakończony) oraz  “Association between obesity and physical inactivity in older adults” (obecnie realizowany). Współpracuje ze Szpitalem Geriatrycznym im. JP II w Katowicach w ramach wspólnych projektów badawczych. Współpracuje z Uniwersytetami Trzeciego Wieku w ramach promocji zdrowego starzenia.

mgr Iwona Dąbrowska

Absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach – politolog społeczny. Ukończyła studia podyplomowe – Zarządzanie Placówkami Pomocy Społecznej, oraz studia podyplomowe kwalifikujące do nauczania przedmiotu Opieka Andragogiczna i Pielęgnacyjna.

Od 2010 zarządza Dziennym Domem Pomocy Społecznej w Katowicach. Jest wieloletnim współpracownikiem  Uniwersytetu Śląskiego na Wydziale Nauk Społecznych. Prowadzi zajęć na Uniwersytecie Trzeciego Wieku przy UŚ. Jest członek Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego oraz członekiem Rady Polityki Senioralnej w latach 2013-2015 przy MRPiPS. Mediator sądowy

mgr inż. Ania Krachało

Jest refleksologiem, hirudoterapeutą, dietetykiem TMC, ukończyła kurs ziołolecznictwa TCM, ale przede wszystkim jestem nauczycielem ashtanga jogi.

O sobie mówi:

Praktyka jest dla mnie częścią życia, mając w sercu słowa mojego hinduskiego nauczyciela Balu Thevar…bo ashtanga jest, jak życie. Spotkanie z ashtangą było pięknym doświadczeniem i chwilą, która trwa do dziś. Od pięciu lat szkolę się w Indiach. Najpierw Lino Miele, później She Shadri i Ajay Kumar, aż w końcu trafiłam na Balu.

Wyjeżdżam doskonalić siebie i swoją praktykę. Wyjeżdżam nabierać doświadczenia jako nauczyciel z nadzieją, że jak wrócę wciąż będziecie w naszej szkole i będę mogła dzielić się tym, co sama dostaję od Balu. Wyjeżdżam przekraczać swoje granice ciała i umysłu i dotykać ogromnej radości i spokoju, jakie płyną z codziennych spotkań ze sobą na macie.

Otworzenie PRANY było spełnieniem moich marzeń, inspiracją po rozmowach z Balu. Szkoła jest bowiem moim miejscem, gdzie spotykam Was i gdzie rozwija się miłość do ashtangi, gdzie obserwuję Wasz powrót do zdrowi i gdzie wspólnie tworzymy pranę – energię życia. Dzielę ją z cudownymi nauczycielami.

Małgorzata Szymczyk

Smovey Coach, Lomi Lomi Nui Praktitioner, Refleksolog, Praktyk Quantum Entrainment, Motywatorka i Propagatorka holistycznego i świadomego stylu życia.

O sobie mówi:

Tematy dotyczące zdrowia, metod zachowania wspaniałej kondycji, świadomego i pełnego radości życia od zawsze były moją pasją. Realizowałam ją kształcąc się w krakowskim Medycznym Studium Pomaturalnym na kierunku Technik Dietetyk a także zdobywając wiedzę na kursach i szkoleniach z zakresu masażu oraz różnorodnych metod radzenia sobie z mentalnym i emocjonalnymi problemami.

Spędzając ostatnie 26 lat w Austrii miałam możliwość zapoznania się z wieloma nowatorskimi technikami. Tam też poznałam wspaniały przyrząd smovey® czyli  VIBROSWING  SYSTEM, wynaleziony przez Hansa Salzwimmera. Obserwując niezwykłe efekty działania smovey® zdecydowałam się popularyzować go również w Polsce.

Moją misją jest: propagowanie pierścieni wibracyjnych SMOVEY zaangażowane uczestnictwo w działaniach na rzecz zdrowia wszystkich grup socjalnych i wiekowych. Propagowanie świadomego i aktywnego dbania o zdrowie fizyczne, psychiczne i socjalne. Współpraca z organizacjami oraz osobami reprezentującymi podobne cele. Aktywizowanie grup osób starszych.

W ramach konferencji będzie miała miejsce wystawa kreatywnej, uzdolnionej nauczycielki -  artystki, pełnej pasji i optymizmu życiowego, Janiny Bogusz - Wiśniewskiej.

mgr Janina Bogusz- Wiśniewska

Nauczyciel plastyki od 30 lat, malarka i artystka.

O sobie mówi:

Ukończyłam Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Bielsku - Białej, Studia Pedagogiczno-Artystyczne 5- letnie na UŚ filia w Cieszynie. Studia Podyplomowe Pedagogika Sztuki: Plastyka i Wiedza o Kulturze w IDN Wiedza w Katowicach filia Gnieźnieńskiej Szkoły Wyższej Milenium.

Brałam udział w licznych plastycznych wystawach zbiorowych i indywidualnych w Jastrzębiu – Zdroju, Żorach, Łaziskach Górnych, Rybniku, Radlinie, Olzie,Tychach. Prowadziłam warsztaty z rysunku twarzy w Wodzisławiu Śl. w SP 16 (Zawada). Zorganizowałam kilka wystaw fotograficznych. Otrzymałam wyróżnienie 2013 roku w konkursie fotograficznym „My Jastrzębianie” z okazji  50 - lecia miasta.

Moją pasją jest rysunek i malarstwo oraz fotografia. To, co widzę jest kawałkiem naszego świata. Mam nadzieję, że po obejrzeniu tej wystawy świat stanie się piękniejszy, jaśniejszy, pełen barw i światła. Moją pasją jest rysunek, malarstwo oraz fotografia. Kocham też podróże. Pasje te doskonale ze sobą współgrają, pozwalając widzieć piękniejszą stronę rzeczywistości.

Prelegentka i prowadząca konferencję:

Dr Wiesława Walkowska

Doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Śląskiego, pedagog i polityk społeczny, członek zespołu opracowującego Strategię Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006-2020, ekspert w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, członek Rady ds. Polityki Senioralnej w Ministerstwie Rodziny Pracy i Polityki Społecznej, której efektem jest opracowanie Założeń Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020, członek Śląskiej Rady ds. Seniorów, przewodnicząca Akademickiego Stowarzyszenia Pomocy Społecznej, organizatorka cyklicznych, interdyscyplinarnych konferencji „Przeszłość dla Przyszłości”, o tematyce społecznej. Społecznik i wolontariuszka m.in. na Ukrainie wśród dzieci biednych i wykluczonych.

Członek Polskiego Towarzystwa Polityków Społecznych, Międzynarodowej Platformy Interregional Platform for Ageing, Healt and Wellbeing, uczestniczka międzynarodeowego projektu Building Bridges between Senior Citizens and Students in the Elderly Care in the EU, członek międzynarodowego projektu: The International Study of Leadership Development in Higher Education (ISLDHE).

Zainteresowania badawcze: pedagogika włączająca, gerontologia, polityka społeczna szczególnie w zakresie wykluczenia społecznego dzieci, młodzieży i osób starszych, aktywność i aktywizacja seniorów, aspekty zdrowotne - starzenie się w zdrowiu, rozwój lokalny i spójność społeczna, lokalna polityka publiczna na rzecz zdrowego starzenia. Autorka kilkudziesięciu artykułów naukowych, w tym prac zbiorowych.

Konferencja odbędzie się 7 czerwca, w Jastrzębiu Zdroju, w Domu Zdrojowym przy ul. M. Witczaka 5, rozpoczęcie o godz. 10.00.

Zaproszenie

…………………………………………………………………………………………………..

Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji

Zakład Pedagogiki Specjalnej

Uniwersytet III Wieku w Jastrzębiu Zdroju

mają zaszczyt zaprosić

na VII konferencję „Przeszłość dla Przyszłości” –

Gerontologia w lokalnych działaniach,

która odbędzie się 7 czerwca  2016 r.

 o godzinie 10.00 w SALI DOMU ZDROJOWEGO  w Jastrzębiu- Zdroju

przy ulicy Witczaka 5

VII Konferencja „Przeszłość dla Przyszłości” Gerontologia w lokalnych działaniach

- Program konferencji -

10.00  Powitanie gości i uczestników – Dziekan WEiNoE, UŚ, prof. dr hab. Zenon Gajdzica

Występ 13 skrzypaczki Kamili Wiśniewskiej

10.20 – 12.00 Prowadzenie konferencji: dr Wiesława Walkowska, UŚ

- Trzeci wiek, drugie życie - o wadze niepoddawania się stereotypom - dr hab. Bogusław Dziadzia, UŚ

- Profilaktyka zdrowia kobiety -  prof. dr hab. n. med. Violetta Skrzypulec-Plinta, dr n. o zdrowiu Mariola Czajkowska, SUM

- Godność osoby starszej w ujęciu personalistycznym - ks. dr hab. Grzegorz Polok, dr Michał Kapias, UE w Katowicach

- Aktywność ruchowa jako  niezbędny element pomyślnego starzenia – dr n. o kult. fiz. Izabela Zając-Gawlak, AWF w Katowicach

- Dzienny Dom Pomocy Społecznej – Dajemy Dobro - oddalamy samotność – mgr Iwona -Dąbrowska, DPS w Katowicach

- Styl życia seniorów, mam na to wpływ – dr Wiesława Walkowska, UŚ

12.00 – 12.30 przerwa

12.30 II część konferencji

- Promowanie zdrowego i aktywnego stylu życia seniorów na przykładzie działalności wybranych instytucji i organizacji działających na Śląsku Cieszyńskim - dr Katarzyna Jas, UŚ

- Joga dla każdego, bez względu na wiek – mgr inż. Ania Krachało, Centrum Prana

- Smovey - zatrzymaj czas w zdrowiu - Małgorzata Szymczyk VITA SPOT

13.45 podsumowanie i zakończenie konferencji

Organizatorzy Konferencji:

- Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji, Zakład Pedagogiki Specjalnej

- Uniwersytet III Wieku w Jastrzębiu Zdroju

- przy współudziale zespołu ds. zdrowia i aktywności fizycznej pod przewodnictwem prof. Violetty Skrzypulec-Plinty, Śląska Rada ds. Seniorów



Zespół organizacyjny:

- dr Wiesława Walkowska, UŚ  

- mgr  Krystyna Jurewicz
- mgr Irena  Kempny

Kto jeszcze nie widział Parku Zdrojowego ma okazję zobaczyć to urokliwe miejsce oraz wysłuchać ciekawych prelekcji, nie tylko dowiedzieć się o zdrowym stylu życia ale degustować zdrowe przysmaki, które pozwolą zatrzymać zdrowie, dodać energii i przyjaznego spojrzenia na rzeczywistość i życie.

W imieniu organizatorów serdecznie zapraszam - 

Wiesława Walkowska

Kontakt:

wieslawa.walkowska@us.edu.pl ;wwalkowska@wp.pl